قدم‌های بی‌حمایت

در تهیه کفش که می‌گویند برای محافظت از قلب دوم انسان است افراد بسیاری زحمت می‌کشند مانند کسبه مشغول به کار در قالب‌سازی که شاید کارشان به چشم مصرف‌کننده نیاید اما تا قالبی نباشد کفشی هم نخواهد بود. محمد احمدی‌مجیدی، کاسب محله سعدآباد، فردی است که از دوازده‌سالگی وارد این حرفه شده است و حال که در هفتادوپنجمین بهار زندگی‌اش به سر می‌برد با اشتغال‌زایی برای دیگران کارگاهش را پابرجا نگه داشته است.

قالب‌سازی با دست انجام می‌شد

محمد احمدی‌مجیدی سال 1325 در مشهد به دنیا می‌آید. همان زمانی که به قول پدرش شهر آنقدر کوچک بود که در زمان کوتاهی می‌شد تمام آن را طی کرد. مجیدی خود را این‌گونه معرفی می‌کند:« من پسر اول خانواده بودم. پدرم کارگاه قالب‌سازی کفش در کوچه گندم‌آباد (اطراف حرم) داشت. دوازده‌ساله بودم که از من خواست تا در کارگاهش مشغول به کار شوم. به همین دلیل از ششم تا دهم را شبانه درس خواندم تا به کارم لطمه نخورد. سیکل را گرفته و یک‌سال بعد را هم درس خواندم. تحصیل خوب بود اما باید به پدرم که زحمت و سختی بسیاری کشیده بود کمک می‌کردم. بنابراین درس را رها کرده و آن حرفه را برای خود انتخاب کردم.»
آن‌زمان قالب‌سازی با دست انجام می‌شده است. او درباره نحوه انجام کار در زمان قدیم توضیح می‌دهد:« در قالب‌سازی چوب را با تبر تکه‌تکه کرده و به صورت مثلثی برش می‌دادند. سپس با دست و استفاده از تیشه آن را به شکل قالب درمی‌آوردند. با چوب‌ساب(برای کنده‌کاری‌های درشت) و سوهان(برای کنده‌کاری‌های ظریف) و در نهایت سنباده کار را تکمیل می‌کردند.»

پلاستیک جای چوب را گرفت

سال 41 شانزده‌ساله که می‌شود کار را به طورکامل به دست می‌گیرد طوری که پدر فقط گهگاهی به کارگاه سر می‌زند. محمدآقا می‌گوید: آن سال پدرم با کمک یک تاجر، دستگاه قالب‌تراشی سفارش داد. آن‌زمان ما اولین کارگاهی بودیم که در مشهد با دستگاه کار می‌کرد و هنوز هم کمتر کارگاهی با تجهیزات و تعداد مدل‌های ما در شهر وجود دارد. کار با دستگاه نسبت به کاردستی قابل قیاس نبود. در کاردستی 4 تا 5 نفر کار می‌کردند تا یک جفت قالب ساخته می‌شد اما دستگاه در زمان و تعداد نیروها کمک بسیاری کرده بود.»

او ادامه می‌دهد: «در قالب‌سازی باید از چوب گردو یا چنار استفاده می‌کردیم تا قالب استقامت داشته باشد. در ابتدا از مشهد و به‌تدریج از اسالم چوب سفارش می‌دادیم. اگر هنوز هم برای ساخت قالب‌ها از چوب استفاده می‌شد دیگر چوبی باقی نمی‌ماند.»

به گفته این اوستا 30 تا 35سال است که قالب‌های پلاستیکی و آلومینیومی جای قالب‌های چوبی را گرفته است. قالب چوبی را نشان می‌دهد که قدیمی است و از آن خاطره دارد. می‌‌گوید: «30سال پیش دوستی داشتم که با یک کفاش شریک شده بود. نزد من آمد و تقاضای قالب کفشی زنانه داشت. به او گفتم قالبی به تو می‌دهم و اگر در بازار موردپسند واقع شد هزینه‌اش را از تو می‌گیرم. آن را برد و به شریکش نشان داد و او هم از قالب بسیار خوشش آمد. به همین دلیل دوباره نزد من آمد و از آن در اندازه‌های مختلف سفارش داد. بعدها گفت زمانی که آن را در ویترین مغازه گذاشته بودند نظر بانوان را جلب کرده و فروش بسیاری از آن داشتند. آوازه کار به گوش تهرانی‌ها هم رسیده بود. طوری که از آنجا هم برای آن قالب سفارش داشتم.»

ارائه 800 مدل قالب

ذوق و شوق مجیدی از موفقیتش در قالب‌سازی و جذب مشتری، او را به سمت طراحی قالب سوق می‌دهد. خودش در این‌باره می‌گوید:« این حرفه طراحی نیاز دارد و کاری سلیقه‌ای است. از همان زمان که کار نزد پدر را شروع کردم مدل‌هایی طراحی می‌کردم. اکنون 800 مدل زنانه، مردانه و بچه‌گانه در این کارگاه ارائه می‌شود. در این راستا اولین مدل را با دست ساخته و باقی را با دستگاه تولید می‌کنیم.»
بیش از 40سال داشته که همراه با دایی و دوست پدرش با ماشین به ترکیه، یونان، ایتالیا و آلمان می‌روند. سفری یک‌ماهه که نتیجه آن خرید قطعات از ایتالیا برای او و از آلمان برای همسفرانش می‌شود. او می‌گوید: « متأسفانه دستگاه‌ها طی زمان فرسوده می‌شوند و نیاز به تعمیر و تعویض دارند. به همین دلیل بهتر است مسئولان با طرح‌های حمایتی از تولیدکنندگان حمایت کنند. اگر قالبی نباشد کفش و کفاش هم بی‌معناست. در شرایطی که تأکید بر حمایت از تولید ملی است، ضرورت دارد اشتغال افرادی که در این کارگاه مشغول به کار هستند ادامه داشته باشد و این کار با حمایت دولت اتفاق می‌افتد.»

قالب‌های کهنه، نو می‌شوند

در این کارگاه از یک طرف قالب‌های نو به فروش می‌رسد و از طرف دیگر قالب‌های از مدافتاده و غیرقابل مصرف خریداری می‌شود. در واقع قالب‌های کهنه با طی کردن مراحل لازم دوباره به شکل قالب نو درمی‌آیند. در این راستا قالب‌های دسته دوم را آب می‌کنند و پس از آنکه آسیاب شدند ریخته‌های مواد از قیف دستگاه بلوکه‌زنی عبور کرده و در بلوکه‌ها تزریق می‌شوند. در نهایت به شکل قالب‌هایی درمی‌آیند. این قالب‌های حجمی تکه‌های پلاستیکی هستند که هنوز آماده و تکمیل نشده‌اند و باید توسط هنرمند این کار مورد طراحی و مدل‌سازی قرار گیرند. براین اساس طراحی و مدل‌سازی قالب کفش با کمک وسیله‌ای به نام گیره و ابزارهای چوب‌ساب و سوهان و از همه مهم‌تر سلیقه و ایده طراح و هنرنمایی او انجام می‌شود. کار در این مرحله نیز به‌طور دستی انجام شده و سپس به مرحله تولید انتقال داده می‌شود.

تولید قالب در اندازه موردنظر 

در حال حاضر در این کارگاه از دستگاه سه جفت‌تراش استفاده می‌شود که به کمک آن سه جفت قالب کفش تولید می‌شود. دستگاه تمام‌تراش یکی از دستگاه‌های مربوط به کار قالب‌سازی کفش در این کارگاه تولیدی است. دستگاهی با در شیشه‌ای که هنگام انجام کار با چرخش قالب‌ها و پلاستیک‌های رنگی ریز معلق در فضای دستگاه زیبایی خاصی به آن داده است. محمد آقا، اوستاکار 75ساله محله سعدآباد، درباره نحوه اجرای کار این دستگاه می‌گوید: « هر دستگاه چند اندازه قالب برای کفش‌های زنانه، مردانه و بچه‌گانه را جواب می‌دهد. در دستگاه تمام‌تراش موجود در این کارگاه ابتدا مدل موردنظر را قرار می‌دهیم. سپس درجه لازم برای اندازه قد و سینه کفش را که بر روی دستگاه درج شده است تنظیم می‌کنیم. دستگاه شروع به کار می‌کند و قالب‌ها را به همان شکل که در نظر داریم درست می‌کند.»